بیکربنات سدیم با نام بازاری جوش شیرین درحالت جامد، به شکل گرانول یا پودرهای کریستالی، با رنگ سفید، بی‌بو، دارای خاصیت بازی است و کمی قابل حل است و به مقدار کمی در اتانول حل می‌شود. بیکربنات جاذب رطوبت و بوگیر است. در تعریفی دیگر باید بگوییم جوش شیرین یا بیکربنات سدیم یکی از نمک‌های سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده است.
نام های جوش شیرین
نام ماده( فارسی): کربنات هیدروژن سدیم
نام ماده( انگلیسی): Sodium Hydrogen Carbonate
نام تجاری( فارسی): جوش شیرین( بیکربنات سدیم)
نام تجاری( انگلیسی): Sodium Bicarbonate( Soda Ash)
سایر اسامی( فارسی): سودای پخته شده، اسید کربونیک سدیم، نمک مونو سدیم، مونو سدیم کربنات، کربنات اسید سدیم
سایر اسامی( انگلیسی): Baking Soda، Bicarbonate of Soda
فرمول شیمیایی: NaHCo3
الف) جوش شیرین در صنایع غذایی:
- نانوایی
- شیرینی پزی
- فرآوری انواع بکینگ پودر
- تولیدنوشابه‌های گازدار
- شستن میوه‌ها و سبزیجات
ب) جوش شیرین در صنایع نساجی:
- برای عمل آوردننخ‌های پشمی و ابریشمی
ج) کاربردهای دیگر جوش شیرین:
- داروسازی
- چرم سازی
- قالیشویی
- ساخت مواد ضد آتش
- تهیه پاک کننده‌ها و ساخت سایر ترکیبات سدیم، به عنوان قلیای ضعیف
- پاک کردن و ساییدن سطوح
- استفاده در ترکیب خمیر دندان
- سفید کردن دندان‌ها
- استفاده در کپسول‌های خانگی جهت جلوگیری از انفجار
- به‌عنوان مکمل خوراکی در جیره غذایی دام و طیور
- استفاده در ترکیبات محصولات آرایشی
- جوش شیرین مرطوب‌‌کننده و همچنین یک لایه‌بردار طبیعی پوست است.
سایر کاربرد های جوش شیرین
- با پاشیدن جوش شیرین به روی مواد شعله‌ور می‌توان آتش را فرو نشاند.
- از مـخلوط جوش شیرین و آب برای شستن میوه‌ها و سبزیجات استفاده کنید.
- جوش شیرین خارش و سوزش گزش پشه، زنبور و سایر حشرات را تسکین می‌دهد. با مخلوط آب و جوش شیرین یک خمیر غلیظ تهیه کنید و برای چند دقیقه بروی محل گزیدگی قرار دهید.
- جوش شیرین واکنش‌های آلرژیک پوست مانند کهیر را التیام می‌بخشد. کافیست درون آب وان حمام ۲ فنجان جوش شیرین اضافه کنید.
- برای کاهش تب و یا خنک کردن بدن نیز می‌توانید از جوش شیرین استفاده کنید. کافیست در آب وان حمام ۲ فنجان جوش شیرین مخلوط کنید.
- برای التیام جوش صورت نیز می‌توان از جوش شیرین استفاده کرد. با مخلوط جوش شیرین و آب یک خمیر تهیه کنید و روی جوش بمالید و بگذارید ۱۵-۱۰ دقیقه بماند تا خشک شود. همچنین از این خمیر می‌توان بعنوان یک ساینده ملایم صورت نیز استفاده کرد.
- از جوش شیرین بعنوان یک کاندیشنر مو نیز می‌توان سود برد. کافیست ۲ قاشق سوپخوری جوش شیرین را با یک قاشق چایخوری شامپو مخلوط کنید و با آن سر خود را بشویید. جوش شیرین موها را روشنتر و درخشنده‌تر کرده و چربی آن را کاهش می‌دهد.
- برای شستن و تمیز کردن برس و شانه‌های خود ابتدا آب درون ماهی‌تابه ریخته بگذارید بجوش آید سپس یک فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید. سپس برس و شانه خود را بمدت ۱۰ دقیقه درون ماهی‌تابه بجوشانید. سپس زیر آب داغ گرفته و آن‌ها را آب بکشید. البته مراقب باشید که آب جوش شانه و برس شما را ذوب نکند.
- برای رفع بوی بد دهان پس از مصرف سیر، پیاز و یا فلفل می‌توانید قاشق چایخوری جوش شیرین و اندکی آب دهانتان را شستشو دهید. جوش شیرین بوی بد دهان را خنثی میکند.
- برای سفیدتر شدن دندان‌هایتان مسواک تر خود را درون جوش شیرین فرو برید سپس با آن دندان‌هایتان را مسواک بزیند. همچنین می‌توانید روی خمیردندان اندکی جوش شیرین بپاشید و سپس دندان‌ها را مسواک بزنید. جوش شیرین یک سفیدکننده دندان طبیعی ست.
- برای التیام تبخال و هرگونه زخم داخل دهان نیز می‌توانید از جوش شیرین استفاده کنید.
- برای ریکس کردن و رفع بوی بد پا نیز می‌توانید از جوش شیرین استفاده کنید. جوش شیرین را درون یک تشت آب داغ مخلوط کرده و پا ها را با آن بشویید.
- برای شست‌شوی دندان‌های مصنوعی مخلوط رقیقی از آب و جوش شیرین تهیه کرده و دندان‌های مصنوعی را در مدت شب درون آن قرار دهید.
- در دستگاه بخور خود جوش شیرین بریزید تا هم گرفتگی بینی شما رفع شود و هم بوی نامطبوع خانه گرفته شود.
- برای خوشبو کردن دهان می‌توانید آدامس را مرطوب کرده و در جوش شیرین فرو برید و سپس آن را بجوید.
- برای از بین بردن بوی نامطبوع دست‌ها پس از آشپزی و … دست‌های خود را با آب و جوش شیرین شستشو دهید.
- برای رفع سوزش معده نصف قاشق چای خوری جوش شیرین را درون یک نصف لیوان آب مخلوط کرده و بنوشید. جوش شیرین اسید معده را خنثی کرده و بعنوان یک آنتی اسید طبیعی عمل میکند.
- از جوش شیرین بعنوان یک دهان‌شوی خانگی و ارزان قیمت سود برید. دو قاشق چای خوری جوش شیرین را با نصف لیوان آب مخلوط کرده و دهان خود را با آن غرغره کنید.
- برای التیام آفتاب‌سوختگی پوست بمدت نیم ساعت درون وان حمام که در آب آن جوش شیرین مخلوط گردیده بروید.
- بجای پودر بچه می‌توان از جوش شیرین استفاده کرد چرا که خاصیت رطوبت‌گیری آن بیشتر است.
- برای التیام سوختگی‌های خفیف پوست از جوش شیرین استفاده کنید. یک خمیر غلیظ از جوش شیرین و آب تهیه کرده روی محل سوختگی قرار دهید و بگذارید تا خشک شود.
- برای گرفتن و حذف بوی داخل یخچال و یا فریزر جوش شیرین را درون یک ظرف سر باز ریخته و درون یخچال قرار دهید. جوش شیرین را هر ۲ ماه یکبار تجدید کنید.
- برای نابود کردن کک‌های فرش به نسبت مساوی نمک و جو ش شیرین را با هم ترکیب کرده و روی فرش بپاشید و ۲۴ ساعت بگذارید بماند. روز بعد فرش را با جارو برقی کاملا از جوش شیرین و نمک پاک کند. البته این کار را در روزهای بارانی و یا در مناطق مرطوب انجام ندهید.
- برای خلاص شدن از شر مورچه ها نیز کافیست در مسیر حرکت آن ها جوش شیرین بپاشید.
- برای باز گرفتن و رفع گرفتگی سینک آشپزخانه و یا هر لوله‌ای کافیست فنجان جوش شیرین را با نمک ترکیب کرده و درون آن‌ها بریزید و سپس آب جوش روی آن خالی کنید.
- جوش شیرین را درون یک کیسه کوچک مانند کیسه چای کیسه‌ای قرار داده و آن را درون کمد، دراور و گنجه لباس قرار دهید تا به عنوان رطوبت‌گیر از لباس‌های شما محافظت کند.
- برای رفع بو و رطوبت پا اندکی جوش شیرین درون کفش بپاشید.
- پیش از شستن سگ و یا گربه‌ی خانگی خود چند ساعت پیش از استحمام کردن روی سطح بدن آن‌ها جوش شیرین بپاشید. این کار بوی نامطبوع و کک‌های بدن آن‌ها را از میان می‌برد. البته هنگام استحمام، حیوانات خانگی خود را کاملا بشویید تا جوش شیرین روی بدن آن‌ها باقی نماند.
- برای ترد کردن گوشت می‌توانید اندکی جوش شیرین را روی گوشت پاشیده و گوشت را برای چند ساعت درون یخچال قرار دهید، سپس گوشت را کاملا آب بکشید.
- برای کاهش نفخ شکم پس از مصرف لوبیا می‌توانید لوبیا را در مخلوط آب و جوش شیرین برای چند ساعت قرار دهید تا خیس بخورد.
- برای رفع تلخی چای هنگام دم کردن چای اندکی جوش شیرین درون آن بریزید.
- همیشه درون ماشین لباسشویی خود فنجان جوش شیرین اضافه کنید. جوش شیرین لباس‌ها را خوشبو و نرم می‌سازد. جوش شیرین یک لکه‌بر، بو زدا و نرم کننده طبیعی لباس‌هاست.
- خمیر حاصل از ترکیب نمک، جوش شیرین و آب یک شوینده عمومی خیلی موثر است.
- برای تمیز کردن ماهی تابه‌های ته‌گرفته خمیری از جوش شیرین تهیه و روی ته‌گرفتگی ماهی تابه قرار دهید تا ۷ ساعت بماند.
- از سودا می‌توان برای جلا دادن و صیقلی کردن برخی فلزات مانند ظروف سیلور( نقره) یا استیل زنگ نزن نیز استفاده کرد. کافیست با یک پارچه نرم و مرطوب توسط جوش شیرین ظروف را پرداخت کنید.
- جوش شیرین یک قارچ کش طبیعی ست.
- چنانچه دچار التهاب و عفونت مهبلی شدید جوش شیرین را در آب وان حمام مخلوط کرده و در آن قرار گیرید.
تاریخچه
مصریان باستان شکل طبیعی نمک قلیایی ترکیبی شامل سدیم کربنات دکا هیدرات و سدیم بیکربنات را استفاده می‌کردند و این نمک قلیایی را به‌عنوان صابون شست شو بکار می‌بردند. در سال ۱۷۹۱ شیمیدان فرانسوی نیکلاس لبانس بیکربنات سدیم را به شکل امروزی تهیه نمود. جان دوییت و آستین چرچ اولین کارخانه سودای آشپزی را از بیکربنات سدیم و دی اکسید کربن احداث کرده‌اند.
روش های تولید
تولید صنعتی جوش شیرین( بیکربنات سدیم) تصفیه شده در برج‌های حبابی با مقیاس بزرگ انجام می‌گیرد، در این فرایند محلول آب، کربنات سدیم و بیکربنات سدیم از قسمت بالای برج وارد آن شده و از پایین برج مخلوطی از هوا و گاز دی‌اکسید کربن به برج تزریق می‌شود. گاز دی‌اکسید کربن جذب مایع شده و پس از واکنش شیمیایی بیکربنات سدیم تولید و بصورت کریستال در می‌آید. این کریستال‌ها سپس از پایین برج خارج می‌گردند و خشک می‌شوند.
اطلاعات ایمنی
تماس با چشم
گرد و غبار این ماده احتمالا سبب تحریک می‌شود. ریزش اشک، سوزش چشم و درد مختصر و زودگذر ممکن است رخ دهد.
تماس با پوست
این ماده محرک پوست انسان‌ها نیست. در یک مطالعه نشان داده شد که این ماده محرک پوست‌های صدمه دیده است.
بلعیدن و خوردن
از این ماده در صنایع غذایی استفاده می‌شد ولی به دلیل عوارض ناگواری که در سیستم گوارشی، عصبی و متابولیسم بدن در خورده شدن طولانی مدت از طریق نان و سایر خوراکی‌ها بجا می‌گذارد، به تازگی استفاده از آن در پخت نان و موارد مشابه ممنوع شده است.
تنفس
گرد و غبار این ماده به مقدار زیاد در هوا، سبب سرفه و تحریک دستگاه تنفسی می‌شود.
حریق
بیکربنات سدیم نمی‌سوزد، اما در در مجاورت حرارت و گرما تولید دی‌اکسیدکربن می‌نماید. به دلیل آزاد کردن دی‌اکسید کربن، جوش شیرین می‌تواند جلوگیری کننده از آتش باشد.
انفجار
بیکربنات سدیم قابلیت انفجار ندارد.
اثرات زیست محیطی
اثر قابل ملاحظه‌ای برای این ماده گزارش نشده است.
جابجایی و انبار
جوش شیرین محرک چشم است. قبل از حمل و نقل، اقدامات کنترل مهندسی برای محافظت اپراتور انجام شود. اپراتور می‌بایست به تمامی تجهیزات ایمنی فردی مورد نیاز، مجهز باشد.
جوش شیرین باید در کیسه‌ها و ظروف مناسب، با برچسب مخصوص در انبار مجهز به سیستم تهویه نگهداری شود و از تماس این ماده با آب و آسیب به ظروف این مواد جلوگیری شود. در زمانیکه از این مواد استفاده نمی‌شود، باید درب ظروف بسته نگه داشته شود.