استون (نام گذاری ایوپاک “پروپانون”) ساده‌ترین کتون و یکی از لکه برها است. این ماده فرار، بی‌رنگ و به شدت آتش گیر است و مصرف بسیار زیادی در صنعت به عنوان حلال دارد. یکی از ساده‌ترین روش‌های ساخت این ماده تقطیر استات کلسیم است.
• نام شیمیایی : استون.
• اسامی مترادف با استون : پروپانون، دی متیل فرمالدئید، دی متیل کتال، دی متیل کتن، کتن پروپان، بتا کتن پروپان، متیل کتن، پیروستریک اسید، پیروستریک اتر، Acetone.
• فرمول شیمیایی : CH3COCH3.
• گرید محصول : ۱٫ استون صنعتی ۲٫ استن.
• برند : ۱٫ استون پتروکم فرانسه ۲٫ استون ساسول افریقای جنوبی ۳٫ Aceton کومهو کره.
ترکیبات استون :
استون پروکسید از دسته مواد منفجره بسیار حساس و قدرتمند است که از ترکیب استون و هیدروژن پروکسید ( آب اکسیژنه) به نسبت ۵ به ۳ و یک کاتالیزگر (اسید سولفوریک یا اسید کلریدریک) به نسبت ۳ استاین ماده بر دو نوع است استون تری اکسید و استون دی اکسید استون تری اکسید پایدارتر از استون دی اکسید است.
استون پروکسید جامد، سفید رنگ و بلوری است با این حال بسیار فرار است و به دلیل تجمع آن در زیر درب، از حمل آن با ظروف در دار باید پرهیز کرد. این ماده در حالت خشک به شعله و شوک و ضربه حساس است و نگهداری آن بسیار مشکل و خطرساز است ولی باید پرهیز کرد. این ماده در حالت خشک به شعله و شوک و ضربه حساس است و نگهداری آن بسیار مشکل و خطرساز است ولی می توان آن را در درون آب یا الکل برای مدت زیادی نگهداری کرد.
ترکیب نیتروسلولز آغشته به استون با استون پروکسید آن را قوی تر و پایدارتر می کند. استون پروکسید در حجم های مختلف خواص خاصی از خود نشان می دهد استون پروکسید در حجم های کمتر از ۲ گرم آتش می گیرد و در زیر یک ثانیه می سوزد ولی در حجم های بیش از ۲ گرم بدون نیاز به محفظه بسته، بدون دود و شعله با صدای زیادی منفجر می شود و هیچ اثری از خود باقی نمی گذارد.
استون پروکسید برای ساختن چاشنی های الکتریکی بسیار مناسب است و شوک های بسیار ضعیف نیز آن را فعال می کند.
تاریخچه استون :
این ماده توسط حییم وایزمن کشف شده است. وی از سال ۱۹۱۶ تا ۱۹۱۹ رئیس یک آزمایشگاه شیمی بود و در جریان مسؤولیت خود در آن، طریقه ساخت ماده شیمایی استون را کشف کرد.
حلالیت در آب : کاملا قابل حل است.
موارد مصرف استفاده و کاربرد استون :
استون بعنوان حلال بسیاری از ترکیبات آلی استفاده میشود. در تولید پلاستیک، الیاف مصنوعی ، دارو و سایر ترکیبات شیمیایی کاربرد دارد. همچنین در تولید صنعتی رنگهای ایندیگو هم مصرف میشود. به عنوان حلال در فرمولاسیون پوشش دهنده سطوح و مواد مربوط به شوینده ها و تینرها، همچنین در آکریلیک و الکل هاى نیتروسلولز و رنگ ها، به عنوان حلال در مواد داروئى و آرایشی، حلال چسب، سیمان، جوهر پرینتر، چسب، واکس، رزین، چربى ها، گریس، روغن ها، و مواد رنگى در پروسه هاى عصاره گیرى، در صنایع بى دود کردن پودر، به عنوان حلال پاک کننده در صنایع الکتریکی، و به عنوان حمل کننده استیلن در داخل سیلندرها مورد استفاده است.
از این ماده در صنایع شیمیایی به عنوان ماده میانى در تهیه متیل متاکریلیت، متاکریلیت اسید، متیل استفاده مى شود. اغلب اوقات در تهیه ترکیباتى مثل آنتى اکسیدان ها، A ایزوبوتیل کتن، بیس فنل علف کش ها، کتن هاى سنگین، تغلیظ فرمالدئید و دى فنال آمین و ویتامین هاى میانى مورد استفاده است.
استون بطور طبیعى در متابولیسم طبیعى بدن و در ارگان هاى طبیعى و عضلات و بافت ها دیده مى شود و خون حاوى مقدارى استن است.
روش تولید استون :
اصولا استن در فرایند کیومن تولید میشود. در گذشته از تقطیر خشک استات هایی نظیر استات کلسیم به دست آورده میشده است. در طی جنگ جهانی اول فرایند تولید استون به وسیله تخمیر باکتریایی توسط Chaim Weizmann توسعه پیدا کرد که محصولات این فرایند استون، بوتانول و اتانول میبود. به مرور زمان به علت راندمان ناچیز تولید استون در مقایسه با پسماندهای آلی، این فرایند رو به فراموشی سپرده شد.
نوع بسته بندی استون :
استون در بشکه های ۱۶۰ کیلوگرمی پلمپ، گالن های ۲۰ لیتری، گالن های ۲٫۵ لیتری آزمایشگاهی موجود می باشد.
ایمنی استون :
الف .خوردن و بلعیدن : نوشیدن حجم بالایی از آن، سبب بیهوشی و آسیب به مخاط دهانی میشود. خوردن این ماده متداول نیست . در بسیارى از مطالعاتى که گزارش شده مشخص شده این ماده اثرى ندارد تأثیر بسیار مختصرى (خواب آلودگى مختصر) برروى افرادى که روزانه ٢٠ گرم از این ماده را مى خورند دارد. در مطالعات بر روى حیوانات مشخص شده که استن از راه خوراکى سمیت بالایی ندارد. استن مى تواند در هنگام خوردن یا استفراغ کردن وارد ریه ها شود.
ب . تماس با پوست : در اثر تماس با پوست باعث سوزش ، تحریک پوست و صدمه زدن به آن میشود. تأثیراین ماده برروى سلامتى ازطریق جذب پوستى در پوستهاى سالم خیلى کم است. در خیلى از گزارشات در مورد انسانها که اکثر آنها بچه هاى جوان بودند نشان داده است که در اثر تماس این ماده با پوست آنها، افراد دچار ناراحتى و ناخوشى شدند. استن در مطالعات حیوانى و برخى از انسانها مى تواند هم محرک پوست باشد و هم تحریکى ایجاد نکند.
ج. تنفس : بررسی های انجام شده روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که تنفس استون و قرار گرفتن در معرض آن بمدت طولانی ، باعث آسیبهای کلیوی ، کبدی و صدمه به دستگاه عصبی ، نقصهای مادرزادی و پائین آمدن قدرت باروری در جنس نر میشود. البته هنوز مشخص نیست که آیا استون همین تاثیرات را روی انسان هم دارد یا نه. نکته جالب توجه این است که غلظت های میلی‌مولار استون در حیوانات آزمایشگاهی مبتلا به صرع ، اثرهای ضد تشنجی نشان می‌دهد.
د. تماس با چشم : ppm ۵٠٠ سبب تحریکات مختصر مى شوند . در غلظت هاى ppm بخارات استن در غلظت هاىى حدود١٠٠٠ تحرىکات قابل توجه هستند . استن مایع محرک بسیار شدیدى براى حیوانات و بعضى از انسانهاست .در ٣ نفر از انسانها گزارش شده است که استن سبب صدمه زدن به قرنیه مى شود که پس از ۴٨ ساعت بهبود یافته است. در برخى موارد صدمات ماندگار به قرنیه چشم دیده مى شود.
خطرات : کربن دی سولفید سمی بوده و خطر حریق و انفجار آن بالاست (نقطه اشتعال = ˚c 30-).
کمک های اولیه :
الف: تماس با چشم : سریعا چشم هاى آلوده را به صورتى که پلکها باز است با آب ولرم به مدت ٢٠دقیقه شستشوداده تا آلودگى برطرف شود سپس به پزشک مراجعه شود.
ب: تماس با پوست : تأثیرى بر روى سلامتى انتظار نمى رود . اگر تماس پوستى اتفاق افتاد سریعاً تماس با پوست موضع آلوده را با آب ولرم به مدت ۵ دقیقه شستشو داده تا آلودگى برطرف شود.
ج: بلعیدن و خوردن : هرگز از راه دهان به فردى که بیهوش است چیزى نخورانید . دهان مصدوم را باآب شستشو داده . فرد را وادار به استفراغ نکنید . به فرد مصدوم ٢۴٠ تا ٣٠٠میلى لیتر آب با املاح معدنى رقیق بخورانید. اگر استفراغ خودبه خود اتفاق افتاد فرد را به بغل خوابانده تا جلوى راه تنفسى فرد گرفته نشود . سریعاً فرد را به اورژانس ببرید.
د: تنفس : اگر علائم نمایان شد منبع مولد آلودگى یا فرد را به هواى آزاد برده و اگر علائم تنفس باقى ماند به پزشک مراجعه نمائید.
ه: اطلاعات پزشکی : کلیه اقدامات کمک هاى اولیه مى بایست توسط دکتر یا فرد آموزش دیده اطلاعات پزشکى انجام شود و تحت کنترل باشد.
اطفاء حریق : شدیدا قابل اشتعال است . این ماده در دماى اتاق سریعا مى سوزد . همچنین مى توان خطر آتش گیرى در محیط هاى بسته داشته باشد. نحوه مناسب اطفاء کربن دى اکساید، پودرخشک موادشیمیایی، فوم الکل، فوم پلیمر میباشد.
آب براى خاموش کردن این نوع حریق ممکن است مؤثر نباشد زیرا توانایی هدایت کردن این ماده را به زیر نقطه را اشتعال ندارد.
انبار: این مواد شدیدا قابل احتراق ، سمی و محرک چشم هستند. قبل از حمل و نقل کنترل مهندسی برای اپراتورها و مهیا کردن کلیه لوازم ایمنی فردی مورد نیاز است و استفاده از آنها بسیار مهم میباشد. افرادی که با این مواد کار میکنند میبایست نوع کار با این مواد را آموزش ببینند.
احتیاطات جابجایی : درجاى خنک، با تهویه محیطى مناسب و به دور از گرما، منابع قابل احتراق و شرایط انباردارى اشعه مستقیم خورشید انبار شوند.